Fudbalski skandal ili moralni test? UEFA pod pritiskom da zabrani Izrael zbog ratnih zločina u Gazi

Pozivi za sportski bojkot Izraela rastu u Evropi usljed kontinuiranog genocida u Gazi – a najviše se to ogleda u fudbalu.

Nekoliko evropskih zemalja je ranije ovog mjeseca na Generalnoj skupštini UN priznalo palestinsku državnost.

Stručnjaci za ljudska prava imenovani od strane UNHCR-a apelovali su na fudbalske vlasti da zabrane Izrael, naglašavajući da ne smiju “zatvarati oči pred teškim kršenjima ljudskih prava, posebno kada se njihove platforme koriste za normalizaciju nepravdi”.

Izraelski timovi trenutno takmiče se u Evropi. Međutim, UEFA, krovna organizacija evropskog fudbala, suočena je s pozivima da dopusti članicama glasanje o tome da li Izrael treba biti izbačen.

Ova situacija ima i posljedice za Svjetsko prvenstvo naredne godine u Sjevernoj Americi. UEFA organizuje evropske kvalifikacije u ime FIFA-e, globalnog fudbalskog tijela, koja bi morala odobriti bilo kakvu suspenziju.

Shlomi Barzel, šef komunikacija Izraelskog fudbalskog saveza, izjavio je za Globes 19. septembra da je “čudo” što država i dalje može učestvovati na međunarodnoj fudbalskoj sceni, dodajući da Izrael ne bi preživio slobodno glasanje među članovima UEFA-e ili FIFA-e.

“Procjenjujem da ćemo završiti trenutno takmičenje nacionalnih timova, ali još jedan ozbiljan incident u Gazi i sve može prestati u trenu,” rekao je.

Middle East Eye objašnjava sve što trebate znati o učešću Izraela u evropskom fudbalu i šta bi se moglo desiti.

U kojim evropskim takmičenjima Izrael učestvuje?

Iako se nalazi u Levantu, na Bliskom istoku, Izrael učestvuje u nekoliko evropskih sportskih takmičenja i jedini je član UEFA-e iz te regije.

Njihova nacionalna reprezentacija igra na Evropskom prvenstvu, dok klubovi učestvuju u Ligi prvaka, Ligi nacija, Evropskoj ligi i Konferencijskoj ligi UEFA-e.

Izrael je bio domaćin Evropskog prvenstva za igrače do 21 godine 2013. godine, uprkos protestima fudbalera Premier lige, uključujući Edena Hazarda.

Historija Izraela u međunarodnom fudbalu

Fudbalski savez Palestine osnovan je 1928. godine. Uprkos nazivu, nije predstavljao sve Palestince, već je skoro isključivo okupljao fudbalere jevrejske manjine u Britanskoj Palestini.

Nakon Nakbe 1948. i osnivanja države Izrael, savez je preimenovan u Izraelski fudbalski savez.

Od tada su izraelski timovi bili predmet bojkota od strane članica Arapske lige i drugih zemalja, što je dovodilo do otkazivanja mnogih utakmica.

Godine 1956. Izrael je postao član Azijske fudbalske konfederacije (AFC) i skoro se kvalifikovao za Svjetsko prvenstvo 1958. u Švedskoj, iako nije odigrao nijednu utakmicu.

Prvi protivnik Izraela te godine, Turska, povukao se u znak protesta jer je Izrael svrstavan u azijske, a ne evropske kvalifikacije. Zatim su Indonezija i Sudan odbili igrati protiv Izraela, pa su im te utakmice dodijeljene, čime je Izrael praktično osvojio kvalifikacionu rundu Azije i Afrike.

FIFA je donijela pravilo da nijedan tim ne može proći bez odigravanja barem jedne utakmice i organizovala interkontinentalni plej-of između Izraela i evropskog tima. Nakon što je Belgija odbila, Izrael je igrao protiv Velsa, koji ga je pobijedio u dvije utakmice.

Izrael je učestvovao na prva četiri Azijskog kupa (1956–1968) i osvojio ga 1964. godine kao domaćin (iako je 11 od 16 zemalja učesnica odustalo prije takmičenja).

Reprezentacija je ponovo igrala u finalu 1968. godine, kada je izgubila 2:1 od Irana u napetoj utakmici u Teheranu. Izrael je nastupio na Svjetskom prvenstvu 1970. u Meksiku, ali je završio na dnu svoje grupe.

Da li je Izrael ikada bio suspendovan?

Izrael je izbačen iz AFC-a 1974. godine nakon što je Kuvajt, koji je zajedno sa još jednom zemljom odbio igrati na Azijskim igrama, predložio rezoluciju o isključenju Izraela. Ova rezolucija je podržana s 17 glasova za, 13 protiv i 6 uzdržanih.

Godinama je bilo neizvjesno da li će Izrael učestvovati u kvalifikacijama za Svjetsko prvenstvo. U kvalifikacijama 1978. godine, iako više nije bio član AFC-a, Izrael je učestvovao, ali se nije kvalifikovao.

Kasnije je uvršten u kvalifikacije Okeanijske fudbalske konfederacije (OFC) za Svjetska prvenstva 1986. i 1990.

Reprezentacija je putovala više od 25.000 kilometara na utakmice protiv Novog Zelanda, iako nije bila punopravni član OFC-a.

Od 1996. Izrael je učestvovao u kvalifikacijama za svako Evropsko prvenstvo, ali nikada se nije plasirao na završni turnir.

FIFA, pod velikim optužbama za korupciju, nije poduzela nikakve mjere za zabranu Izraela ili njegovih domaćih timova u međunarodnom fudbalu.

Izraelski klubovi su izbačeni iz AFC-a 1974. godine. Od 1976. do 1994. učestvovali su samo u UEFA-inom Intertoto kupu, takmičenju za manje evropske klubove tokom ljetne pauze.

Nijedan izraelski klub tada nije stigao do finala, ali je to bio uvod u ulazak Izraela u evropska takmičenja od sezone 1992/93.

Najuspješniji izraelski klubovi su Maccabi Haifa i Hapoel Tel Aviv, koji su dostigli četvrtfinale Kupa pobjednika kupova (1999), odnosno UEFA kupa (2002).

Pobjednik izraelske Premijer lige, uglavnom Maccabi Tel Aviv ili Maccabi Haifa, sada ima pravo nastupa u drugom kvalifikacionom kolu Lige prvaka – najprestižnijeg i najunosnijeg evropskog takmičenja.

U novembru 2024. godine, navijači Maccabija iz Tel Aviva izazvali su nerede na utakmici Lige prvaka protiv Ajaxa u Amsterdamu, napadali taksistu i skandirali “smrt Arapima”.

Izrael je tvrdio da su navijači reagovali na palestinski “pogrom” Jevreja u holandskom gradu, što je gradonačelnica Amsterdama Femke Halsema nazvala “propagandom”. Od tada su izraelski timovi zabranjeni u Amsterdamu.

U avgustu 2025. navijači Maccabija iz Haife pokazali su transparent sa natpisom “ubice od 1939.” na gostujućoj utakmici u Poljskoj, što je izazvalo bijes i nasilne sukobe navijača. UEFA je kaznila oba kluba.

Fudbalski navijači širom svijeta, uključujući Škotsku (navijači Celtica), izražavaju osudu genocida u Gazi. U februaru 2025. Celtic je na evropskim utakmicama isticao transparente “Show Israel the Red Card” (Pokazati Izraelu crveni karton). Klub je potom bio predmet prijetnji UEFA-ine disciplinske komisije.

Navijači iz preko 30 zemalja, uključujući Tursku, Španiju i Italiju, pridružili su se protestima na stadionima protiv Izraela.

Ubistvo palestinskog fudbalera Suleimana Obeida od strane izraelskih snaga u avgustu 2025. izazvalo je bijes profesionalnih igrača, uključujući egipatskog Mo Salaha.

UEFA je reagovala isticanjem transparenta “Prestanite ubijati djecu, prestanite ubijati civile” prije finala Evropskog superkupa u Udineu, Italija, između Tottenhama i Paris Saint-Germaina.

Izrael je pokušao spriječiti prikazivanje transparenta, tvrdeći da je poruka “previše direktna” i da se uglavnom šalju suptilne poruke o ljubavi i miru.

Amnesty International kritikovao je UEFA-u zbog neimenovanja počinitelja na transparentu, što smatraju kukavičkim činom.

Da li je UEFA ranije zabranjivala zemlje?

Fudbalske vlasti su ranije isključivale zemlje čije su politike izazivale globalni bijes.

UEFA je izbacila Rusiju iz svih evropskih takmičenja odmah nakon invazije na Ukrajinu 2022. FIFA i Međunarodni olimpijski komitet su to slijedili.

Jugoslavija je bila suspendovana sa Evropskog prvenstva 1992. zbog UN sankcija tokom ratova na Balkanu. Umjesto njih, Danska je ušla i osvojila prvenstvo.

Van Evrope, FIFA i MOK su zabranili Južnoj Africi iz međunarodnog sporta tokom apartheida, od 1960-ih do 1991.

Evropske utakmice izraelskih klubova su zakazane za ovu jesen.

Prije žrijeba za Evropsku ligu, nekoliko evropskih timova je neformalno tražilo od UEFA-e da ih ne izvlači protiv izraelskih klubova (UEFA to nije potvrdila).

septembra, Maccabi Tel Aviv je igrao protiv Panathinaikosa u Solunu, Grčka, u prvoj utakmici Evropske lige te sezone.

Hiljade ljudi u Grčkoj protestovalo je protiv Izraela. Prije utakmice, timski autobus Maccabija je imao policijsku pratnju, a na mjestu događaja su bili i pirotehničari.

Grčki navijači su na stadionu istakli transparent “Show Israel the Red Card”. Nekoliko sati ranije, na američkom konzulatu u Solunu pojavio se transparent sa natpisom “Genocid”.

Maccabi Tel Aviv će 2. oktobra igrati protiv Dinama iz Zagreba, 6. novembra protiv Aston Ville u Birminghamu i 11. decembra protiv Stuttgarta u Njemačkoj.

Britanski nezavisni poslanici Jeremy Corbyn i Ayoub Khan pozvali su Aston Villu da otkaže utakmicu.

“Ovo nije obična fudbalska utakmica. Ne može se tretirati kao poslovanje kao i obično,” rekli su.

Izrael treba da igra protiv Norveške u kvalifikacijama za Svjetsko prvenstvo u Mađarskoj 11. oktobra (domacin je Izrael).

Norveški fudbalski savez je izjavio da će prihode od utakmice donirati organizaciji Liječnici bez granica. Također su uvjerili UEFA-u da izraelska delegacija stigne dan prije utakmice, zbog sigurnosnih razloga.

Norveška i Italija (protiv koje Izrael igra 14. oktobra) nisu najavile bojkot utakmica. Vodeći evropski savezi poput Engleskog i Francuskog nisu komentarisali pozive za bojkot. Međutim, Fudbalski savez Irske pozvao je UEFA-u i FIFA-u da zauzmu “čvrst stav”.

Direktor FAI David Courell izjavio je 12. septembra:

“Mislim da je ono što se dešava u Gazi užasno. Sastali smo se s Palestinskim fudbalskim savezom, omogućili utakmicu u Irskoj i nastavljamo lobirati kod UEFA-e i FIFA-e.”

Predsjednik UEFA Aleksander Čeferin sugerisao je u intervjuu Politicu 3. septembra da bi mogli razmotriti status Izraela u evropskom fudbalu.

Govoreći o spornom transparentu UEFA Superkupa rekao je: “Imamo UEFA fondaciju za djecu. Nismo sa neke druge planete, živimo u ovom svijetu. Ko misli da je ‘Prestanite ubijati djecu, prestanite ubijati civile’ politička poruka – za mene je idiot. Ponekad je najbolje ne raditi ništa. Ali ako se događa nešto tako strašno da ne mogu spavati… moraš učiniti ono što je ispravno.”

Moguće glasanje o suspenziji Izraela je 23. septembra uklonjeno sa dnevnog reda UEFA-ine Izvršne komisije, navodno zbog pritisaka SAD i Izraela, ali postoji stalan pritisak da se glasanje održi.

Šta je sa Svjetskim prvenstvom?

Ako UEFA suspenduje Izrael, potrebna je i FIFA-ina potvrda, što može biti problematično.

FIFA-in predsjednik Đani Infantino ima bliske veze sa tadašnjim američkim predsjednikom Donaldom Trumpom (SAD je zajedno sa Meksikom i Kanadom domaćin SP-a).

Podrška Bijele kuće bi bila ključna za izdavanje viza hiljadama igrača, zvaničnika i miliona navijača.

Portparol američkog State Departmenta je 25. septembra izjavio: “Apsolutno ćemo raditi na tome da spriječimo bilo kakav pokušaj zabrane izraelske reprezentacije na Svjetskom prvenstvu.”