Naučnici napuštaju SAD: Kina sve privlačnija destinacija za vrhunske umove

Sve veći broj uglednih naučnika odlučuje napustiti Sjedinjene Američke Države i preseliti se u Kinu, gdje ih dočekuju bolje finansijske prilike, institucionalna podrška i politička klima pogodnija za istraživački rad. Prema podacima CNN-a, najmanje 85 naučnika koji su do nedavno radili u SAD-u od početka prošle godine prešlo je u kineske istraživačke institucije, a više od polovine tih prelazaka dogodilo se upravo u 2025. godini. Ovaj trend se sve više posmatra kao dio šireg fenomena koji se u stručnim krugovima opisuje kao “obrnuti odljev mozgova”.

Odlazak naučnika iz SAD-a dolazi u trenutku kada američka administracija donosi niz odluka koje značajno otežavaju rad i opstanak stranih istraživača. Uz planirana smanjenja budžeta za nauku, strožije kontrole viznih režima, te sve veću političku sumnjičavost prema saradnji sa inostranstvom – brojni naučnici više ne vide Sjedinjene Države kao sigurno ili stabilno okruženje za nastavak svojih karijera. U isto vrijeme, Kina intenzivno ulaže u istraživanje i razvoj, te koristi priliku da pojača vlastite kapacitete privlačeći naučnike s međunarodnim iskustvom.

Kineski univerziteti i istraživačke institucije već godinama razvijaju programe za povratak talenata iz inostranstva, posebno onih kineskog porijekla koji su svoje obrazovanje i karijere gradili u Sjedinjenim Državama. Ono što je nekada bilo simbol prestiža – raditi u američkim institutima – danas za neke naučnike postaje izvor nesigurnosti, pa se sve više njih odlučuje na povratak u domovinu ili preseljenje u Kinu. Za njih to znači bolje finansiranje, veći pristup resursima, stabilnije radno okruženje i često, jednostavno – osjećaj da su dobrodošli.

Pored akademskih institucija, kineska vlada usmjerava posebnu pažnju ka komercijalnom sektoru, posebno u oblastima kao što su vještačka inteligencija, poluprovodnici, kvantna fizika i biotehnologija. U nekim slučajevima, kandidati se sele iz čisto profesionalnih razloga, vođeni željom da doprinesu razvoju nauke u okruženju koje im nudi više prostora za inovacije. Drugima je presudna želja da budu bliže porodici ili da budu dio dugoročne vizije naučnog razvoja koju kineske vlasti promoviraju sa sve više samopouzdanja.

No, iako Kina nudi brojne beneficije, sama odluka o preseljenju nije uvijek jednostavna. Naučnici koji nemaju kinesko porijeklo ili ne govore jezik suočavaju se s kulturološkim i administrativnim barijerama. Također, sve strožiji politički nadzor u Kini i prisutnost cenzure u određenim sferama akademskog i javnog djelovanja čine ovaj prelazak izazovnim za one koji su navikli na slobodniji način rada. Ipak, mnogi procjenjuju da im profesionalne koristi nadmašuju rizike.

Zabrinutost u američkoj naučnoj zajednici dodatno je rasla tokom prethodnih godina, posebno nakon što je tokom prve administracije Donalda Trumpa pokrenut kontroverzni “China Initiative” program, koji je imao za cilj suzbijanje krađe intelektualne svojine, ali je u praksi doveo do pojačanog nadzora nad naučnicima kineskog porijekla. Iako je program ukinut 2022. godine, njegovi efekti se i dalje osjećaju. Mnogi istraživači koji su dotad bili cijenjeni članovi američkih univerziteta našli su se pod istragama, izgubili pozicije ili odlučili napustiti zemlju.

Uprkos izazovima, kineska ulaganja u nauku donose konkretne rezultate. U posljednjih nekoliko godina Kina je ostvarila izvanredne uspjehe u svemirskim misijama, kvantnoj komunikaciji, obnovljivim izvorima energije i vještačkoj inteligenciji. Prema najnovijim podacima, kineski naučnici sada objavljuju više naučnih radova u najuglednijim međunarodnim časopisima iz prirodnih i zdravstvenih nauka nego njihove američke kolege.

Stručnjaci upozoravaju da bi pogrešne ili kratkovidne politike u SAD-u mogle dovesti do gubitka globalnog liderstva u nauci i tehnologiji – ne nužno isključivo u korist Kine, već i drugih zemalja koje prepoznaju vrijednost ulaganja u naučne talente. Neki ugledni naučnici, koji su desetljećima radili u SAD-u, sada kažu da osjećaju kako su američke institucije izgubile interes za podršku istraživanjima koja nisu u skladu s političkim prioritetima trenutne administracije.

U konačnici, za mnoge naučnike, presudni faktori nisu ideološke prirode, već jednostavna pitanja: gdje mogu da nastave svoj rad, imaju pristup finansiranju, i osjećaju se slobodnim da tragaju za znanjem. Ako SAD izgubi tu sposobnost, upozoravaju stručnjaci, neće je biti lako povratiti.