Arhitektonski brutalizam u socijalističkoj BiH: Važan dio kulturnog i historijskog naslijeđa
Brutalizam je arhitektonski stil koji se najčešće povezuje sa poslijeratnim periodom, a u Bosni i Hercegovini, posebno tokom socijalističke ere, postao je prepoznatljiv kroz monumentalne građevine koje i danas dominiraju u urbanim centrima. Arhitektura brutalizma karakteristična je po korištenju betona kao osnovnog građevinskog materijala, te naglašava funkcionalnost i masivnost, s naglaskom na sirovu i neobrađenu estetiku. U BiH, posebno su se isticale zgrade koje su imale simboličko i društveno značenje. Evo nekoliko primjera brutalističke arhitekture iz vremena socijalizma u Bosni i Hercegovini:
Hotel “Holiday Inn”, Sarajevo
Ova zgrada izgrađena je 1983. godine prema projektu poznatog sarajevskog arhitekte Ivana Štrausa, povodom Zimskih olimpijskih igara 1984. godine. Hotel je bio simbol moderne arhitekture tog vremena, s jasnim brutalističkim elementima – masivni betonski blokovi i funkcionalni dizajn koji je trebao zadovoljiti veliki broj posjetilaca. Tokom rata u BiH, hotel je postao simbol medijskog centra jer su mnogi novinari bili smješteni u njemu, a njegov žuti fasadni premaz kontrastirao je s brutalističkom strukturom.
Univerzitetska biblioteka u Sarajevu (Danas zgrada Filozofskog fakulteta)
Ova zgrada je još jedan primjer brutalizma, gdje su betonski blokovi upotrijebljeni na izrazito funkcionalan način. Arhitektonska forma odražava jednostavnost, dok njeni elementi kao što su stubovi i prozori daju osjećaj monumentalnosti. Zgrada je izgrađena krajem 60-ih godina i danas služi kao dio Univerziteta u Sarajevu, odražavajući socijalističku ideologiju kroz jednostavnost i dostupnost znanja.
Robna kuća “Sarajka”, Sarajevo
Jedna od prepoznatljivih zgrada u centru Sarajeva, izgrađena krajem 70-ih godina. Njen kockasti, masivni oblik i fasada od betona jasno pokazuju uticaj brutalizma. Kao i mnoge druge zgrade tog perioda, “Sarajka” je bila simbol napretka i socijalističkog razvoja Sarajeva, ali i šire Bosne i Hercegovine. Danas ova zgrada i dalje funkcioniše kao poslovni centar, ali nosi i oznaku vremena kada je izgrađena.
Spomenik na Tjentištu (Spomenik bitki na Sutjesci)
Iako nije klasična zgrada, spomenik na Tjentištu je jedan od najimpresivnijih primjera brutalističke arhitekture u BiH. Dizajnirao ga je Miodrag Živković 1971. godine, a spomenik se sastoji od dvije masivne betonske strukture koje simboliziraju herojsku borbu partizana tokom Bitke na Sutjesci. Brutalistička upotreba betona i oštri geometrijski oblici spomenika daju mu monumentalnu i dramatičnu prisutnost.
Zgrada “Elektroprivrede BiH”, Sarajevo
Izgrađena 1978. godine, ova zgrada u Sarajevu je jedan od primjera modernističkog brutalizma, s fokusom na funkcionalnost i masivnost. Koristeći beton kao osnovni materijal, arhitekte su stvorili impozantnu strukturu koja je služila potrebama tadašnjeg javnog preduzeća. Zgrada ima tipične karakteristike brutalizma: teški, snažni betonski volumeni, minimalistički dizajn i odsustvo dekorativnih elemenata.
Spomen-dom na Kozari
Ovaj spomenik je posvećen partizanskoj borbi tokom Drugog svjetskog rata, a izgrađen je 1972. godine prema projektu arhitekte Dušana Džamonje. Svojim geometrijskim i masivnim izgledom, ovaj spomen-dom je jasan primjer brutalističkog stila, naglašavajući herojstvo i stradanje kroz sirovu materijalnost betona i monumentalnost forme.
Stambeni kompleks “Grbavica”, Sarajevo
Kompleks stambenih zgrada na Grbavici, izgrađen tokom 60-ih i 70-ih godina, tipičan je za urbanistički razvoj Sarajeva u vrijeme socijalizma. Ove zgrade su masivne, sa grubom betonskom fasadom, minimalističkim dizajnom i fokusom na kolektivno stanovanje. Brutalistički principi su ovdje korišteni kako bi se stvorio funkcionalan stambeni prostor za velik broj ljudi, a zgrade su danas prepoznatljive po svojoj robusnoj, nepretencioznoj estetici.
Brutalizam u Bosni i Hercegovini, naročito u vrijeme socijalizma, bio je mnogo više od arhitektonskog stila – bio je odraz društvenih i političkih ideala. Monumentalnost, funkcionalnost i dostupnost su bili ključni principi, a beton kao glavni materijal omogućio je stvaranje trajnih, moćnih simbola tog vremena. Iako mnoge od ovih zgrada danas nose teret vremena i ratnih oštećenja, one i dalje predstavljaju važan dio kulturnog i historijskog naslijeđa Bosne i Hercegovine.
