Kina planira izgradnju najkomplikovanije brane na svijetu: Ovaj hidro projekat košta 100 milijardi dolara

U udaljenom kutku Tibetanske visoravni okruženom nekim od najviših planina i najdubljih klisura na svijetu, Kina planira izgradnju najkomplikovanije brane na svijetu. To bi predstavljalo najveći hidroenergetski projekat ikada.

Brana je planirana na reci Jarlung Cangpo, najdužoj velikoj rijeci na svijetu, i najstrmijem spustu na planeti. Kineski plan za izgradnju brane u ovoj oblasti izazvao je zabrinutost u vezi sa potencijalnim uticajem na biodiverzitet, geopolitiku i rizike od zemljotresa i klizišta.

Kina i inženjering, gotovo da idu ruku pod ruku. U poslednjih 70 godina, Kina je oborala rekorde u skoro svakoj industriji gradeći više od konkurencije. Hidroelektrane nisu izuzetak. Šangajski svjetski finansijski centar, most u zalivu Hangdžou, brana Tri klisure, tunel i most na rijeci Jangce u Šangaju, projekat prenosa vode jug-sjever, samo su neki od epohalnih projekata.

Potreba za branama

Kina trenutno ima oko 87.000 brana. Prema nekim izvještajima, to je zato što sa populacijom od 1,4 milijardi ljudi, upravljanje vodama predstavlja jedan od ključeva ubrzanja razvoja zemlje.

Kina planira da razvije super-branu snage 60 gigavata koja može da proizvede tri puta više struje od najveće brane na svijetu trenutno. Ukoliko bi ovaj projekat bio završen, iskoristio bi prirodnu snagu jedne od najvećih rijeka u Aziji i proizveo dovoljno struje za desetine miliona ljudi. Lakše je reći nego izvesti, stoga bi realizacija ovog projekta predstavljala trijumf čak i za kineske okvire. Brana bi trebalo da bude izgrađena u udaljenom i divljem dijelu Kine. To planinsko područje podložno je prirodnim katastrofama, pa bi čak i podizanje građevinskog materijala bio ozbiljan neimarski čin.

Kineski susjedi Indija i Bangladeš dijele istu rijeku na kojoj Kina želi da gradi. Zato su i zabrinuti da bi projekat ove veličine mogao ozbiljno da utiče na njihov pristup vodi. Tu zabrinutost povećava strah od klimatskih promjena i sve nepredvidivijih tokova vode. Spominjalo se da je Kina razmatrala i upotrebu nuklearnog oružja u podizanju ove brane. Od toga se, kako sada djeluje, srećom, ipak odustalo.

Borba za struju

Kineska potreba za strujom dva puta je veća od američke i čak osam puta od ruske. U ovom trenutku većina kineske električne energije se proizvodi sagorjevanjem uglja, što je najprljaviji način. To je mnogo emisije za zemlju koja teži neto-nultoj politici i koja se sve više oslanja na električnu energiju iz obnovljivih izvora.

Stoga, Kina ulaže u sve, od solarnih panela i vetroturbina do plimne energije i hidroelektrana. Zapravo od 1950-ih Kina je izgradila desetine hiljada brana. To uključuje i najveću i najmoćniju hidroelektranu na svijetu – branu Tri klisure. Nakon što je iskoristila kapacitete većine svojih unutrašnjih rijeka, Kina se okrenula onim međunarodnim. Podaci ukazuju da ona kontroliše većinu voda u Aziji, najviše zbog Tibetanske visoravni.

Tibetska visoravan i Jarlung Tango rijeka

Visoravan sa prosječnom nadmorskom visinom od preko 4.500 metara izdiže se iznad Azije i pokriva površinu pet puta veću od Francuske. Na ovoj nadmorskoj visini nalaze se mnogobrojni glečeri i led. Zbog toga je visoravan nazvana trećim polom Zemlje. Od otopljenog leda formiraju se neke od najvećih i najvažnijih rijeka u regionu kao što su Indus, Gang, Mukong, i Jarlung Cangpo.

Visoravan obezbjeđuje toliko vode za region da je poznata i kao vodeni toranj Azije. Vjerovalo se da je jedna od planina u zapadnom Tibetu centar univerzuma, iz koje su tekle četiri rijeke. Izlišno je apostrofirati kakav je značaj ove visoravni kao izvora obnovljive energije ali i geopolitičke moći nad susjedima nizvodno, Indiji i Bangladešu.

Reka Jarlung Cangpo poznata je i kao Saiang i Bramaputra u zavisnosti gdje protiče. Mnogi je zbog snage i brojnih vodopada nazivaju i „Everestom rijeka“. Počinje od glečera Angsi i teče 1.000 km istočno do planine Namča Barva. Odatle onda skreće na jug, region Enga i Bangladeš, prije nego što se konačno slije u Indijski okean. To je najviša velika rijeka na svijetu, čijom dužinom je u potpunosti prošlo vrlo malo ljudi.

Zašto hidroelektrana

Kina je dakle zainteresovana za branu u istoimenoj klisuri, koja je sveto mjesto u tibetanskoj kulturi. Za to mjesto vjeruje se da je ishodište u spiritualni svijet i da tu počiva glava njihove boginje, a da se njeno tijelo izvija oko rječnih krivina, dok joj se stopala završavaju na asamskim ravnicama. Region je takođe sastavljen od niza različitih etničkih grupa.

Zašto hidroelektrana? Jer se rijeka brzo spušta dok prolazi kroz klisuru krivinama od 7,7 kilometara duž planine Namča. Ogroman luk, poznat kao Velika krivina pravi pad od nekih 2.000 kilometara nadmorske visine. To znači da je ovo najstrmiji spust neke rijeke na planeti, duž koje se nalazi još uvijek neistražen region, koji vrvi od neistraženih vrsta sisara, što je u fazi današnje industrijalizacije predstavlja fascinantan podatak.

Mega brana

Do 2013. u blizini ove lokacije nije postojao niti jedan put. Detalji i aktuelni planovi su, kada je kineska vlada u pitanju vrlo tajnoviti. Pojavila se informacija u medijima da se planira kaskada brana, koja bi sa druge strane mogla da uništi biodiverzitet ove regije. Kao druga, izvesnija opcija figurira iskopavanje tunela od najvišeg toka rijeke do donjeg toka.

To bi značilo da voda izlazi tačno blizu granice sa Indijom, što u kontekstu odnosa ove dvije države može da predstavlja problem. Prije četiri godine tenzije su na granici toliko porasle da su se vojske dvije zemlje sukobile. To je rezultiralo smrću 20 indijskih vojnika. Prirodni tok riječenog sistema je uobičajena praksa, od Brazila do Sjedinjenih Država i Kine. Ipak, nijedna izvedba nije imala nazahvalnu lokaciju poput Jarlung klisure, probijanje planine Namča Barva tunelom i presjecanje Velike krivine, da bi se voda na kraju slivala hiljadama metara kroz niz od devet odvojenih hidroelektrana.

Ukoliko bi tunel presjekao krivinu u svojoj najkraćoj tački, i dalje bi bio dugačak 40 km. Druga opcija je tunel od 50 km koji se proteže između gradova Paia i Mudog, koji je iste dužine kao kanal koji povezuje Veliku Britaniju sa kontinentalnom Evropom.

Ovakav tunel bi mogao da nosi 2.000 kubnih metara vode svake sekunde. To znači da bi projekat mogao da proizvede do 300 milijardi kilovat sati električne energije godišnje. Primjera radi, brana Tri klisure, iako daleko veća i impozantnija od ove planirane generiše „samo“ 100 milijardi. U kontekstu brane Jarlung Cangpo „mega“ u projektu odnosi se više na snagu vode i nedostuponost terena nego na samu fizičku veličinu projekta.

Zemljotresi i pomjeranja tla

Ovaj region je sklon masivnim zemljotresima u zoni koja se zove Indot Cangpo, a koja je u osnovi rezultat sudara Indije sa Azijom pre više od 50 miliona godina. Dvije tektonske ploče još uvijek dotiču jedna drugu, što izaziva učestale seizmičke aktivnosti. Godine 1950. region je doživio jedan od najtežih zemljotresa ikada, 8,6 stepeni rihterove skale. Potres se osjetio i u Kalkuti, a poremećaji vode tada su registrovani i u Engleskoj i Norveškoj. U zemljotresu, u retko naseljenom regionu poginulo je preko 700 ljudi, a slični zemljotresi registrovani su više puta i tokom 20. vijeka.

Ukoliko se nešto slično dogodi nakon što brana bude izgrađena, posljedice nizvodno bi mogle biti katastrofalne. Jarulng Cangpo je nekoliko puta bila blokiran djelovanjem prirode, uključujući i dijelove glečera koji su se topili u rijeci. Ovakav epilog predstavljao bi i međunarodni geopolitički incident. Poremećaj toka rijeka mogao bi da ima ozbiljne posljedice po život miliona ljudi u Indiji i Bangladešu. Brane ne zadržavaju samo vodu, već i sediment, a veći dio Bangladeša je formiran od sedimenta koji se spušta sa Himalaja.

Plodna zemlja

Ljudi koji se bave poljoprivredom u ovim regijama posjeduju plodna zemljišta baš zbog klizišta blata koje se spušta svake godine tokom monsuna. Hidroelektrana bi mogla ozbiljno da promjeni svakodnevni protok vode nizvodno, bilo kroz nestašicu ili poplave. Za lokalne poljoprivrednike, klimatske promjene i onako otežavaju upravljanje vodom, a dodatne komplikacije izazvane kineskom super-branom su posljednje što bi im bilo potrebno.

Iako još uvek nema zvanične potvrde od strane kineske vlade, izvještaj od pre 20 godina koji predviđa lokacije za razvoj hidroelektrana identifikuje ogroman potencijal ove klisure, koju je spominjao i predsjednik kompanije Power China, zadužene za ove vrste projekata u svom ekspozeu petogodišnjeg plana. Još 2020. godine spekulisalo se da bi cijena ovog projekta takođe bila „mega“ – ravno sto milijardi dolara, kako je tada prenio Rojters.

Indija je najavila sopstveni projekat izgradnje brane od deset gigavata koja bi im pomogla da skladišti i kontrolišu sopstvene vodene resurse. U ovom kontekstu voda postaje strateško geopolitičko oružje, a na Kini je da svoj projekat realizuje bez ugrožavanja susjeda. Kina je poznata po tome što gradi ono što druge zemlje ne mogu, i ako neko može ovu ideju da realizuje, to su upravo kineski neimari.