Trump protiv Bidena: Kako je izgledala američka ekonomija tokom njihovih mandata
Održana je prva debata predsjedničkih kandidata u SAD-u. Bivši predsjednik Donald Tramp (Donald Trump) i aktuelni predsjednik Džo Bajden (Joe Biden) odmjerili su snage u debati CNN-a, a iako tek treba vidjeti kako će ona uticati na odluke američkih glasača, jedno je sigurno: Amerikancima je najvažnije pitanje – ekonomija.
Glasači u SAD-u obično kažnjavaju predsjednike u čijim je mandatima ekonomija loša. Ipak, bez obzira na to ko sjedi u slavnoj Ovalnoj kancelariji, stvarna moć predsjednika nad ekonomskim uslovima je ograničena. Glavna figura koja upravlja ekonomskim rastom i inflacijom nije predsjednik, već čelnik američkih Federalnih rezervi odnosno centralne banke.
Forbes analizira kako je ekonomija izgledala tokom mandata dvojice kandidata.
BDP
I u Bajdenovom i u Trampovom mandatu američka proizvodnja je snažno rasla. BDP je tokom Trampovog mandata rastao 2,7 odsto, a za vrijeme Bajdenovog boravka u Bijeloj kući 3,5 odsto. Godišnja stopa rasta Trampove ekonomije tokom sve četiri godine iznosi 1,4 odsto i nešto je slabija od Bajdenovih rezultata, ali treba uzeti u obzir da je pandemija koronavirusa 2020. godine donijela snažan šok. Rast za vrijeme Bajdenovog mandata iznosio je 5,9 odsto 2021. godine, potom usporivši na 1,9 odsto 2022. i 2,5 odsto 2023. godine.
Berza
Akcije su imale bolje rezultate za vrijeme Trampovog mandata, iako je rast bio snažniji od prosjeka tokom obje administracije. S&P indeks je zabilježio godišnji rast od 10,8 odsto nakon Bajdenovog dolaska u Bijelu kuću 2021. godine, dok je pod Trampom rast iznosio 14,1 odsto. Sigurno nije došlo do bilo kakvog kraha kakav je Tramp predviđao u slučaju Bajdenove pobjede 2020. godine.
Inflacija
Inflacija je tokom Bajdenove administracije rasla 19,9 odsto u prvih 41 mjeseci mandata, u poređenju sa 5,4 odsto u istom intervalu tokom Trampove administracije. Godišnja inflacija 2022. je dosegla najviši nivo u posljednje četiri decenije – devet odsto – ali potom je pala na oko tri odsto. Bajden je rast inflacije objasnio kao posljedicu krize izazvane pandemijom, kao i rata u Ukrajini.
Tržište rada
Tržište rada bilo je vrlo snažno i u Trampovom i u Bajdenovom mandatu. Nakon što je Bajden preuzeo ulogu predsjednika, zaposlenost je porasla 11 odsto, prosječna plata 17 odsto, a nezaposlenost je pala s 6,7 na četiri odsto. Veliki znak snage je činjenica da se rast poslova poklopio s povećanjem kamatnih stopa, koje obično štete tržištu rada. Najimpresivnija Trampova postignuća možda su pad nezaposlenosti krajem 2019. i početkom 2020. godine s 4,7 na 3,5 odsto, što je bio najniži nivo od 1969. godine. Tokom Trampovog mandata rasle su i plate, i to 15 odsto.
*Posebna napomena zbog koronavirusa
Veliki dio rasta tržišta rada za vrijeme Bajdenovog mandata može se objasniti oporavkom ekonomije nakon pandemije, budući da je nezaposlenost u februaru 2020. godine iznosila samo 3,5 odsto, a broj zaposlenih Amerikanaca porastao je tek četiri odsto. Bajden se uglavnom fokusira na podatke pomalo iskrivljene zbog vanredne pandemijske situacije, dok tržište rada za vrijeme Trampovog mandata snažno zavisi od perioda koji se posmatra: poremećaji izazvani pandemijom poništili su veliki dio nominalnog napretka, budući da je nezaposlenost nakratko u aprilu 2020. godine dosegla rekordnih 14,9 odsto i izazvala smanjenje broja radne snage između decembra 2016. i decembra 2020. godine.
Potrošači
Raspoloženje potrošača prošlog je mjeseca bilo niže nego i u jednom trenutku tokom Trampovog mandata, pokazuje anketa Univerziteta Mičigen, budući da Amerikanci još osjećaju posljedice inflacije uprkos snažnom ekonomskom rastu i rekordnom rastu na berzi. Stopa lične štednje (procenat koji građanima ostane od plate nakon poreza i plaćanja troškova) u aprilu je iznosila 3,6 odsto, što je manje od polovine u odnosu na 7,7 odsto iz aprila 2019. godine.
Cijene goriva
Prosječna cijena galona goriva pala je s 2,37 dolara na 2,28 dolara od decembra 2016. do 2020. godine, dok je do prošle nedjelje porasla na 3,58 dolara, pokazuje administracija za energetske podatke. Cijene goriva porasle su na rekordnih više od pet dolara po galonu 2022. godine nedugo nakon početka ruske invazije na Ukrajinu. Tada su cijene goriva snažno porasle u čitavom svijetu, budući da SAD i njegovi saveznici više nisu kupovali naftu od Rusije, trećeg najvećeg proizvođača nafte u svijetu.
Državni dug
Nacionalni dug savezne vlade sada iznosi 34,75 biliona dolara, što je 25 odsto više u odnosu na sam početak Bajdenovog mandata. Tokom Trampovog mandata on je porastao za nevjerovatnih 39 odsto – u januaru 2017. godine iznosio je 19,95 biliona dolara. Ukupan dug SAD-a od fiskalne 2021. do fiskalne 2023. godine iznosio je 5,85 biliona dolara, dok je od 2017. do 2019. iznosio 2,43 biliona, a samo 2020. godine rekordnih 3,13 biliona dolara.
Istraživanja pokazuju da Amerikanci po pitanju ekonomije više vjeruju Trampu, dok Bajden uživa najmanje povjerenje građana još od Džordža Buša (George W. Bush) mlađeg 2008. godine, perioda snažne recesije, pokazala je anketa Gallupa.
Ovakvo nepovjerenje zadržalo se uprkos velikim uspjesima Bajdenove administracije: rekordnim cijenama akcija, snažnim rastom BDP-a i uspjehom politika poput zakona CHIPS nakon kojeg je uslijedila renesansa vještačke inteligencije.
Širenje dezinformacija
Tramp i njegovi saveznici negiraju rast poslova u Bajdenovoj administraciji, opisujući ga kao “skoro stoodstotni rezultat ilegalne imigracije” – što je potpuno netačno. Ipak, broj radnika koji su rođeni u SAD-u pod Bajdenom je porastao 2,2 odsto, dok je broj radnika rođenih izvan SAD-a porastao 16,2 odsto, iako su ti radnici u zemlju ušli potpuno legalno.
Dezinformacije se šire i u razgovorima o inflaciji. Tramp neistinito tvrdi da je u posljednjih nekoliko godina zabilježena najgora inflacija u istoriji SAD i kako ona u Bajdenovom mandatu iznosi gotovo 50 odsto. Nijedna od te dve tvrdnje nije ni blizu istini.
Ipak, i Bajdenove pristalice su iskrivljavale istinu po pitanju inflacije. Sam Bajden nedavno je rekao da je inflacija iznosila 9,1 odsto kada je on postao predsjednik (u januaru 2021. godine godišnja inflacija mjerena indeksom potrošačkih cijena iznosila je 1,4 odsto).
Derek Saul, novinar Forbes
How The Economy Really Fared Under Biden And Trump–From Jobs To Inflation
